Moreel van de Moreelsebrug: ontstaan van Liminale Ruimtes

Column door Pim Buijs

Afbeelding 1: De Moreelsebrug (Bron: Jannes Linders in Cepezed, n.d.)

Als ik op het stadskantoor in Utrecht werk, ga ik regelmatig tijdens de lunch wandelen langs de singel. Meestal loop ik via de trappen net voor de ingang van Hoog Catharijne, maar soms neem ik de Moreelsebrug (afbeelding 1). Deze brug gaat over de spoorlijnen van Utrecht centraal heen en verbind de twee zijdes van het stationsgebied met elkaar. Het is een plek die bij mij altijd een vreemde indruk achter laat: waarom is hier een fietspad als bijna niemand het gebruikt? Waarom staan hier zulke armetierige bomen? En wat zijn die vreemde metalen rekken die precies boven elk perron hangen?

Toen ik werd gevraagd om een column te schrijven over liminale ruimtes (in het Engels ‘liminal spaces’), was de Moreelsebrug de eerste plek waar ik aan dacht. Een liminale ruimte is een overgangsgebied tussen twee afgebakende plekken, die vaak een vervreemdend of onrustig gevoel veroorzaakt. Het zijn vaak tussenplekken gemaakt om doorheen te bewegen, zonder al te veel betekenis. Deze beschrijving komt overeen met het gevoel dat de Moreelsebrug bij mij oproept. Maar is dat terecht?

Een kleine geschiedenisles

De Moreelsebrug is onderdeel van de ontwikkeling van het stationsgebied rondom Utrecht centraal. Opgeleverd in 2016, de Moreelsebrug verbind de Croeselaan (aan de kant van het beurskwartier en Jaarbeursplein) met de laan van Puntenburg (aan de kant van de Catharijnesingel en het oude centrum) (afbeelding 2). Het doel van de Moreelsebrug is om een snellere fiets- en wandelverbinding te creëren tussen het oude centrum en het stationsgebied. Gezien het doel zou je de brug makkelijk kunnen bestempelen als een liminale ruimte: het doel van de plek is namelijk om twee plekken te verbinden. Men komt er dus niet om te verblijven, maar om er doorheen te bewegen.

Afbeelding 2: Locatie Moreelsebrug (Bron: ProRail, 2025)

Maar volgens de plannen, is de brug ook voor een ander doel gebouwd: een extra verbinding met de perrons van Utrecht Centraal om zo de stationshal te ontlasten. Dit was een wens van zowel de NS als van de gemeenteraad, om de drukte op het station te spreiden en de veiligheid te kunnen waarborgen. Deze plannen werden echter gedwarsboomd door de eigenaar van Hoog Catharijne. Voetgangers moeten namelijk Hoog Catharijne heen om van het oude centrum naar het station te gaan en andersom. Door de aanleg van trappen naar de perrons, is dit niet meer noodzakelijk en verliest Hoog Catharijne potentiële klanten. 

Dit leidde tot een opstapeling van rechtszaken vanaf 2015 en een uitstel van het plaatsen van de trappen (Duic, 2015; Duic, 2017). De brug werd wel gebouwd met de mogelijkheid om de trappen later te plaatsen, vandaar de grote metalen rekken boven de perrons. Uiteindelijk besloot de Raad van State dat het veiligheidsbelang van reizigers zwaarder woog dan het commerciële belang van Hoog Catharijne. Recent is besloten dat de trappen er komen, deze worden in 2028 gerealiseerd (Duic, 2025). Wellicht roept de brug een vervreemdend gevoel op, omdat het nog niet af is?

Een ander aspect dat gesneuveld is in de planvorming voor de Moreelsebrug zijn kleine rolbanden waar fietsers hun fiets op kunnen zetten om hem makkelijk de brug op te kunnen krijgen. Deze rolbanden zijn echter uit het plan gehaald vanwege de kosten, waardoor het voor fietsers een stuk minder aantrekkelijk is om de brug te gebruiken (Van Rossum du Chattel, 2024). Is de Moreelsebrug een liminale ruimte, omdat er is bespaard op een essentieel aspect van de brug?

Symboolbomen

Een ander aspect van de Moreelsebrug die mij een vervreemdend gevoel geeft, zijn de bomen op de Moreelsebrug. Op papier is het een mooi idee: het stationsgebied is namelijk erg versteend en bomen op een brug is redelijk uniek. Als je echter de bomen ziet op de Moreelsebrug, begin je enigszins te snappen waarom dit idee niet zo vaak gerealiseerd wordt:

Afbeelding 3: De bomen volgens plan (Bron links: Cepezed in Van Rossum du Chattel, 2024) en de bomen in het echt (Bron rechts: Pim Buijs) 

Aan deze bomen werd door de NS strenge eisen gesteld: er mochten geen bladeren of overtollig water op de rails eronder landen en de boom mocht zeker niet omvallen. Dit zijn terechte eisen: de sporen van het grootste station van Nederland ligt immers onder de brug. Door de leverancier van de bomen werd verzekerd dat de bomen tegen weer en wind bestand waren en dat deze zouden uitgroeien tot prachtige bomen (afbeelding 3). Dit bleken echter loze beloftes: wie nu kijkt op de Moreelsebrug komt 17 armoedige bomen tegen die nagenoeg allemaal scheef staan en kalend zijn (Van Rossum du Chattel, 2024). Het idee was mooi, maar de bomen hebben weinig echte toegevoegde waarde en brengen vooral veel kosten met zich mee. Noem het dus een groep symboolbomen. Is de brug een liminale ruimte, omdat de bomen nooit zijn gegroeid tot wat men voor ogen had?

Verwachting tegenover realiteit

Het antwoord op de vraag waarom de Moreelsebrug voelt als een liminale ruimte, is voor mij nu vrij simpel: de brug is niet af en ook niet wat het volgens het plan zou zijn. De Moreelsebrug is daarom een mooi voorbeeld van hoe de realiteit van de wereld een mooi plan kan omvormen naar een liminale ruimte. Wat een soepele fiets- en wandelverbinding zou moeten zijn tussen twee belangrijke delen van het centrum met het stationsgebied, inclusief mooie groene bomen, is uiteindelijke een lege, vervreemdende plek geworden. 

Dit voorbeeld laat goed zien dat onze plannenmakerij bruut geconfronteerd kan worden door de realiteit. En dat is maar goed ook. Vaak maken we plannen vol symboliek en grootspraak, waarbij de uitvoerbaarheid een blinde vlek is. Pas als de plannen realiteit worden, lekt de symboliek die een plek waarde geeft weg door praktische knelpunten die voorkomen hadden kunnen worden. Om liminale ruimtes te voorkomen, helpt het dus om een dosis realisme terug te brengen in de plannen die we maken, bewust te kiezen voor welke waardes je wilt realiseren en daarop inzetten. Want liminale ruimtes ontstaan niet zo snel vanuit zichzelf, maar door een gebrek aan realiteitszin. Dat ligt dus niet aan de plek zelf, maar aan de makers ervan.

Referenties

Cepezed, n.d. Moreelsebrug. https://www.cepezed.nl/nl/project/moreelsebrug-utrecht/12677/

Duic, 2015. Gemeente Utrecht en Klépierre tegenover elkaar in rechtszaal om perrontrappen Moreelsebrug. Duic. https://www.duic.nl/algemeen/gemeente-utrecht-en-klepierre-tegenover-elkaar-in-rechtszaal-om-perrontrappen-moreelsebrug/

Duic, 2017. Hoog Catharijne verliest slag in strijd om perrontrappen. Duic. https://www.duic.nl/algemeen/hoog-catharijne-verliest-slag-om-perrontrappen/

Duic, 2025. Gemeenteraad Utrecht stemt in met trappen vanaf Moreelsebrug naar perrons. Duic. https://www.duic.nl/politiek/gemeenteraad-utrecht-stemt-in-met-trappen-vanaf-moreelsebrug-naar-perrons/

ProRail, 2025. ProRail luchtfoto. https://luchtfoto-prorail-nl.pages.dev/

Van Rossum du Chattel, 2024. Windkracht 10-garantie niet waargemaakt: zo blijft Utrechtse boombrug voor problemen zorgen. RTV Utrecht. https://www.rtvutrecht.nl/nieuws/3727367/windkracht-10-garantie-niet-waargemaakt-zo-blijft-utrechtse-boombrug-voor-problemen-zorgen