Column door Pim Lucassen.
Duitsers, een streng, zakelijk en degelijk volk, dat is het algemene beeld dat wij Nederlanders van onze oosterburen hebben. Natuurlijk, na een jaar woonachtig te zijn geweest in Beieren heb ik geleerd dat er nog steeds een sterk gevoel voor hiërarchie heerste (“ja, Herr Professor Doktor!”) in plaats van de Nederlandse overlegcultuur en dat na de Duitse WK-overwinning op zondag iedereen maandagmorgen weer netjes om 9:00 uur achter het bureau zat. Echter, zodra de plaats achter het bureau wordt ingeruild voor een zitje aan de biertafel veranderen de zaken.
De biergartens maken geen onderscheid tussen rangen en standen. München, biergartenstad bij uitstek, ligt de publieke ruimte bezaaid met biergartens. Niet alleen in traditioneel Duitse (of Beierse) gelegenheden zijn biergartens te vinden, tegenwoordig kan men ook van de Beierse volksdrank genieten bij de Turkse kebabzaak, Italiaanse pizzeria, of Frans wijnlokaal (!). Biergartens in alle soorten maten zijn te ontdekken in het stadse straatbeeld of boerendorp. Het succes van de biergartens als sociaal knooppunt in de publieke ruimte draait natuurlijk om het bier, maar vindt zijn succes ook in het duidelijk ruimtelijk concept waar brouwerijen 200 jaar geleden het fundament voor legden. Een kleine geschiedenisles.
In 16e eeuws Beieren was het uit gevaar voor ketelbrand alleen toegestaan voor brouwers om te brouwen tussen 29 september en 23 april. Dat betekende dat men in de warme zomermaanden geen vers bier kon drinken, oplossingen om de houdbaarheid van bier te verhogen leidde tot nieuwe smaakvolle biersoorten maar bood geen permanente oplossing. Ruim twee eeuwen geleden werd de oplossing gevonden. De aanleg van bierkelders aan de oevers van de koude stroom van Isar in München zorgde ervoor dat het winterbier houdbaar bleef tot de zomer. De aanplant van kastanjes boven op keldergewelven verzekerde men een betere isolatie. De keuze voor kastanjes lag in hun snelle groei, groot bladoppervlak en het vlakke wortelsysteem. Het lokaal gewonnen kiezel verzorgde de ondergrond. De per toeval gecreëerde besloten ruimtes werden al snel door brouwers ontdekt om hun omzet te vergroten. Het plaatsen van tafels en banken onder de kastanjebomen bleek een lucratieve zet en de Münchener stroomden toe. Per decreet werden de biergartens door de koning levensgenieter Maximiliaan I, een veel geziene gast in de biergartens, goedgekeurd. Sindsdien vind men biergartens niet alleen langs hun oorsprong aan rivieroevers maar overal in stad. De vaste elementen zoals de kastanjebomen, kiezelondergrond en de lange biertafels worden nog steeds gehonoreerd en bieden nog altijd een prettig besloten sfeer. De biertafels, met hun vrije zitplaatsen openen sociale contacten, een levendige atmosfeer is gegarandeerd.
Inmiddels heeft de biergartencultuur zich uitgespreid tot ver buiten München tot in andere Europese landen en Noord-Amerika. Waar biergartens in Beieren vooral gestoeld zijn op traditie en cultuur wordt het concept van de biergarten buiten die Heimat steeds populairder als de stedelijke pop-up cultuur. Biergartens blijken uitermate succesvol voor het opvullen van tijdelijke ruimtes, het creëren van publieke ruimtes in probleemgebieden, en het verlevendigen van het straatbeeld. In Noord-Amerika biedt de biergarten veel vaker ook plaats aan lokale muziek, kunst, theater, film en picknicks. Ook in Nederland werd, in het kader van de IABR in Rotterdam, een tijdelijke biergarten gecreëerd in het Schieblok-gebied als katalysator voor sociale contacten in de buurt en als experiment voor een vernieuwd straatbeeld. Ook hier speelt men, net als de Beierse bierbrouwers, in op het bruikbaar maken van loze ruimtes. Het traditionele concept van de biergarten blijkt daarmee uiterst flexibel. De traditionele elementen zoals de kastanjebomen, kiezelondergrond en houten biertafels, zijn inwisselbaar voor parasols, beton en hippe palletbanken. Daarin schuilt ook de kracht van de biergarten en misschien ook wel de Beierse cultuur, sterk traditioneel als fundament, maar als het erop aan komt flexibel, modern en zelfs hip. Biergartens blijken prima in staat een vertaalslag te kunnen maken zolang er bier geschonken wordt, het enige element dat men niet zomaar kan inwisselen, en iets waar de gemiddelde Bayer het liefste niet aan tornt. Prost!
oktober 2, 2014