Redactiestuk 'Reclaiming Places'

Beste lezers,

Hoe een ruimte wordt gebruikt, en door wie, zijn onderwerpen waar ontwerpers van de openbare ruimte zich altijd al mee hebben beziggehouden. Daarbij is uiteraard onderscheid te maken tussen de voorbije, huidige en toekomstige situatie. De openbare ruimte wordt -minstens zo lang als de interesse ervoor bestaat- steeds op verschillende manieren gebruikt. Technologische ontwikkelingen zorgen voor andere straatbeelden, denk aan de opkomst van de auto, maar ook het verdwijnen van oude beroepen zoals dat van de porder, die de fabrieksarbeiders wekte. Met de komst van de wekker kwam er een einde aan dat beroep en aan het bijzondere gebruik van de openbare ruimte dat daarmee gepaard ging. Culturele wisselingen, klimaatverandering, en pandemieën zorgen eveneens voor een ander gebruik van de ruimte, met soms een definitieve verandering tot gevolg.

Het thema ‘reclaiming places’ doelt op ruimtes die van hun originele identiteit zijn ontdaan en waar actief wordt ingezet op de terugkeer van de oude sfeer. Hier kan een conservatieve of juist progressieve intentie aan ten grondslag liggen. Vanuit cultuurhistorisch oogpunt kan het ‘terugnemen’ van een plek interessant zijn om de inheemse bewoners van een regio tot wijk weer centraal te stellen. Want zoals we in een eerder thema ‘Indigenous Practices’ hebben besproken: ‘vroeger’ is niet altijd slechter. Een klimaatadaptieve benadering kan hetzelfde principe gebruiken om een plek robuuster te maken, door terug te grijpen op de ongerepte natuur van voorheen. In Nederland is ‘Ruimte voor de Rivier’, naar aanleiding van ‘Plan Ooievaar’, hiervan een goed voorbeeld.

In Wageningen wordt studenten Landschapsarchitectuur en Ruimtelijke Planning geleerd om de gebruikers van een plek te ‘sturen’. Ontwerp is immers intentioneel en zo dient het ook gebruikt te worden. Hier zit natuurlijk een kern van waarheid in, aangezien een ruimte zonder sturing volledig wordt overgegeven aan de grillen van de massa en waan van de dag. Maar uiteindelijk zijn de gebruikers van een ruimte -openbaar of niet- bepalend voor de sfeer en mogelijkheden. Daarom zien we het belang van de multifunctionele ruimte steeds meer toenemen. Ruimtes die niet alleen op dit moment voor verschillende doeleinden kunnen worden gebruikt, maar ook in de toekomst ruimte bieden voor verandering en de nieuwe vraag, zonder het karakter van de plek te verliezen.

Ook steeds meer in trek zijn burgerinitiatieven en ‘bottom-up approaches’, waarin participatie hoog in het vaandel staat. De dagelijkse gebruikers van een ruimte -groot of klein- zijn het best op de hoogte van de kwaliteiten en zwaktes van een plek, uitzondering daargelaten. Door samen met hen in gesprek te gaan kunnen we ervoor zorgen dat plekken toekomstbestendig worden zonder dat het karakter ervan verloren gaat. En mocht het karakter van een plek toch verloren zijn gegaan, kan er in samenspraak worden gekeken naar het helen en eventueel ‘reclaimen’ van het landschap.

Met de vriendelijkste groeten,

Tobias Arends

Namens de redactie van TOPOS