Deze atlas, een initiatief van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, leidt de wederopbouw in met negen essays die elk een verschillend aspect van deze periode belichten. Er wordt naar Nederland vlak voor de oorlog gekeken, naar Nederland na de oorlog en nu.
De in Nederland kenmerkende wederopbouw periode na de Tweede Wereldoorlog wordt middels deze atlas vanuit verschillende oogpunten in kaart gebracht. Deze woelige periode in de Nederlandse geschiedenis wordt gekenmerkt door het vertrek van de Duitse bezetter, de door de Amerikanen verschafte Marshallhulp, de modernisering en de intrede van de verzorgingsstaat. Dit alles heeft uiteraard gevolgen gehad voor de (ruimtelijke) (her)ontwikkeling van Nederland. De vooroorlogse ontwikkelingen zijn door te trekken naar het naoorlogse verleden, de wederopbouw en het heden. De tekst wordt vakkundig aangevuld met zowel oud als nieuw beeldmateriaal en kaarten, afkomstig van bureau MUST. Daarnaast is er veel aandacht besteed aan de luchtfoto’s – te danken aan Siebe Swart – die de consequenties van de wederopbouw goed illustreren.
Nederland kwam zwaar gehavend uit de Tweede Wereldoorlog: 4% van de woningen van 1940 was aan het eind van de oorlog geheel vernietigd en 16% beschadigd. Ondanks de enorme verwoestingen waarmee Nederland te maken heeft gehad gedurende de oorlog kwamen de ontstane leegtes gedurende de wederopbouw ‘goed van pas’. Kees Bosma noemt de bombardementen op Rotterdam zelfs ‘een geschenk uit de hemel’. Hiermee doelt hij op de toen al bestaande plannen van de bestuurders voor de herbouw van het centrum van Rotterdam.
In het essay ‘De kracht van kiezen’ geschreven door Bertram de Rooij, Cunie Landeweert en Jan van Rheenen wordt als tegenhanger de nadruk gelegd op het landelijk gebied. Dit kwam na de oorlog door de ontstane voedseltekorten enorm onder druk te staan. De groei van de steden en de bevolking voerde deze druk alleen maar op. De toenmalige ontwerpers stond door de beperkt aanwezige middelen voor een zware klus. Toch wisten zij slimme keuzes te maken en de nieuwe landschappen een eigen karakter mee te geven. De ruilverkaveling deed in de jaren 50 haar intrede en was gericht op schaalvergroting en efficiëntie. Onnodig te stellen dat dit grote gevolgen heeft gehad voor de landinrichting. De ontwerpstijl was er een van sterke lijnen en robuuste bouwstenen met als doel een stevig landschappelijk raamwerk te ontwikkelen.
De daadwerkelijke atlas met verhelderende kaarten is onderverdeeld in drie verschillende gebieden: wederopbouwkernen, naoorlogse woonwijken en landelijke gebieden. Binnen die gebieden worden in totaal 30 steden/woonwijken/landelijke gebieden besproken met hun ontwikkelingen tussen 1930 en 2010. De wederopbouwkernen zien er vaak uit als een mix van traditionele vormgeving en moderne inrichting. Verschillende binnensteden waren nog helemaal niet voorbereid op de komst van de auto. Daarnaast is de grootschaligheid door de komst van grote warenhuizen als Hema en V&D en de aanleg van nieuwe pleinen kenmerkend.
De naoorlogse woonwijken werden gebouwd onder een enorme bevolkingsdruk. Na de oorlog was er een groot tekort aan woningen; er had slechts beperkt nieuwbouw plaatsgevonden door materiaal schaarste en door de Duitse bouwstop. Na de oorlog was de ‘wijkgedachte’ het bepalende concept. De nadruk lag hier op de ruimte tussen de bouwblokken, de openbare ruimte dus. Kenmerkend is ook de herhaling van de verkavelingsvormen tot een soort ritmisch plooien
De wederopbouw van de landelijke gebieden moest niet alleen de schade van de Tweede Wereldoorlog verhelpen, maar ook de schade ontstaan na de watersnoodramp vlak daarna. Kernwaarden zijn ruilverkaveling en streekverbeteringen, verbetering van de productie en de ontginningen van de laatste woeste gronden.
Deze mooie bundel, geeft een erg uitgebreid beeld van de wederopbouw periode in Nederland. De negen essays aan het begin zorgen voor de nodige verdieping van het onderwerp. De 30 daarna besproken gebieden (onderverdeeld in wederopbouwkernen, naoorlogse woonwijken en landelijke gebieden) worden keurig besproken en door middel van goed beeldmateriaal (veel (lucht)foto’s en kaarten) geïllustreerd. Elk besproken gebied heeft daarnaast een kaartanalyse die de ontwikkeling middels plattegronden uiteen zet van 1930, de oorlogsschade, 1970 en 2010.
Atlas van de Wederopbouw: Nederland 1940-1965
Ontwerpen aan stad en land
Anita Blom
NAi 010 uitgevers, Rotterdam (2013)
ISBN 978-94-6208-092-8
Nederlandstalig
Prijs €49,50
304