Article by Josselin Snoek.
100.000.000 zonnebloempitten: een van de meest succesvolle werken van de Chinese kunstenaar Ai Weiwei. Verspreid over de vloer van de Turbine Hall in het Tate Modern in Londen werden ze vakkundig tot een mat geharkt. Een ogenschijnlijk simpel idee, maar met een enorme achtergrond. Zo kwamen de pitten niet van de plant of van de productielijn, maar zijn het porseleinen pitjes, stuk voor stuk vervaardigd door honderden vaklui. Ze refereren naar het fenomeen ‘Made in China’ en de geopolitiek van culturele en economische handel vandaag de dag.[1] De zwart-witte pitjes vertellen een groter verhaal. Is er een zwart-wit patroon te ontdekken in het werk van Ai Weiwei?
Dinsdag 1 maart liet de BuitelHucht de documentaire ‘Ai Weiwei: Never Sorry’ (2012) van de regisseur Alison Klayman zien. In de documentaire zien we de kunstenaar in zijn voorbereiding voor een aantal tentoonstellingen en hem (daarin) regelmatig in botsing met de Chinese overheid. In de loop der jaren is Ai Weiwei een van de invloedrijkste personen van China geworden. Zelf vergelijkt hij zijn rol als kunstenaar met die van een schaker; hij wacht op de zet van de tegenspeler.[2] Die rol wordt hoofdzakelijk vervuld door de Chinese overheid; dan wordt schaken toch spannender dan je denkt. Een goed voorbeeld zijn zijn acties rond de aardbeving van 2008 in de provincie Sichuan. De aardbeving van acht op de schaal van Richter liet een spoor van verwoesting na. Vooral de studentaccommodaties waren dermate slecht gebouwd dat ze niet opgewassen waren tegen alle hevigheid en veel van de studenten zijn omgekomen. De regering hield zich stil over de gebeurtenis, maar Ai Weiwei ging op zijn beurt onder het mom van ‘Transparancy like liberty’ zelf de namen van de slachtoffers verzamelen. Met de hulp van veel vrijwilligers verzamelde hij ruim vierduizend namen.[3] “It’s not about art alone, it’s about life itself. (..) Weiwei is doing work what the government should be doing.”1 Als tegenzet heeft de overheid zijn blog afgesloten en camera’s opgehangen bij zijn huis en atelier.
Het afsluiten van zijn blog was een rake klap voor Ai Weiwei. Van 2006 tot 2009 plaatste hij dagelijks kritische berichten over kwesties op cultureel, politiek en maatschappelijk gebied.[4] Niet lang na het afsluiten ontdekte hij Twitter; een directe uitlaatklep. Met deze middelen kon hij uittesten hoeveel kritiek de Chinese overheid kan verdragen. Ai Weiwei’s strategische zetten hebben enorme weerklank omdat ze vaak via sociale media worden gemaakt of gedeeld. Zijn smartphone is altijd bij de hand. Zijn idee is dat als het niet gepubliceerd wordt, het net zo goed niet gebeurd had kunnen zijn; pas als het zwart op wit staat is het legitiem.
Meer over Sunflower Seeds: over Ai Weiwei’s werk kan de volgende vraag gesteld worden: “Kun je China’s complexiteit reduceren tot iets zwart-wits?”[2] Het moge duidelijk zijn dat Ai Weiwei veel kritiek heeft op de Chinese regering, maar is het fair om de problemen van een land in een ogenschijnlijk eenvoudig kunstwerk te stoppen?[2]
“It becomes political because, you know, it’s China.”[2]
Waarschijnlijk niet, maar juist daar ligt ook de kracht van de kunstenaar. ‘Makkelijke’ werken kunnen mensen aan het denken zetten. Een mooi moment in de documentaire is wanneer zijn moeder het atelier bezoekt. Ze vertelt dat ze trots op haar zoon is: “He speaks out for the average person. One person can’t save the country, but what will happen if no one speaks about the countries problems?”[1] En even lief is wanneer ze later tegen haar zoon zegt “I’m afraid they will bully you.” Veel van Ai Weiwei’s acties zijn zo op het randje dat je gedurende de documentaire steeds meer gaat wachten op het moment dat het fout zal gaan. Uiteindelijk gebeurde dat in 2011. 81 dagen zat hij vast, opgepakt op verdenking van belastingsfraude, waarna hij bij zijn vrijlating onder andere een verbod kreeg op het gebruik van sociale media. De tegenstander, de Chinese overheid, had Weiwei schaakmat gezet, want wanneer het niet gepubliceerd kan worden is het niet gebeurd. In datzelfde jaar is hij door de Britse Arts Review uitgeroepen tot de meest invloedrijke figuur in de kunstwereld van 2011.[5] Hun motivatie is aardig: “zijn werk en woorden zijn katalysatoren geworden van internationale politieke debatten die elk land ter wereld aangaan: over vrijheid van meningsuiting, nationalisme, economische macht, de rol van internet, mensenrechten. Maar bovenal: “Ai’s werk […] draagt de opvatting uit dat de echte context van kunst niet gevormd wordt door ‘de markt’ of door ‘het instituut’ maar door wat er nu gebeurt, om ons heen, in de echte wereld.”[5]
Wat Ai Weiwei doet is erg doeltreffend. Wanneer hem iets opvalt vraagt hij om herkenning, hetzij door zijn kunst, hetzij door zijn tweets. Hij creëert een draagvlak, een stem voor China. Weiwei vertelt in de documentaire: “I think it’s the responsibility for any artist to protect the freedom of expression.” Anders gezegd misschien wel om te streven naar democratie. Weiwei is een volhouder. En hij gaat zeker niet op een verkeerde manier tewerk. Zo zijn de zonnebloempitten gemaakt in Jingdezhen, de stad waar vroeger het porselein voor de hoogste kringen van China werd gemaakt.[6] In de stad werkten 1600 mensen mee aan de pitten, maar niemand begreep echt dat het om een project voor een tentoonstelling ging. Daarnaast werden politieke afbeeldingen vroeger vaak gesierd door zonnebloempitten. Mao Zedong stelde zichzelf graag voor als de zon, waarna het Chinese volk werd vergeleken met zonnebloemen, vol bewondering opkijkend naar de grote revolutionair.[6] Spiritueel en materieel is de kwantiteit van het project onvoorstelbaar. Het heeft de stad Jingdezhen een nieuwe mythe gegeven.
Schaken, een denksport waarbij de meeste beweging in de hersenen plaatsvindt. Zetten zijn reacties op de tegenspeler. Is Ai Weiwei’s werk te zwart-wit, te makkelijk? Een schaakbord is zonder bezetting niet veel meer dan een keukenvloertje, maar wacht maar tot de aanvang van het spel. Zoals Juliet Bingham, Curator van het Tate Modern over de Sunflower Seeds zegt: What does it mean to be an individual in today’s society? Are we insignificant or powerless unless we act together?[7] Wat kan een vloer aan zonnebloemzaadjes teweeg brengen? Wellicht meer dan wij op het eerste oog denken.
Referenties
[1] http://www.tate.org.uk/whats-on/tate-modern/exhibition/unilever-series-ai-weiwei-sunflower-seeds
[2] Alison Klayman (2012): Ai Weiwei: Never Sorry. Documentaire.
[3] http://aiweiwei.com/
[4] http://www.depont.nl/collectie/kunstenaars/meer-informatie/kunstenaar/weiwei/info/
[5] http://www.groningermuseum.nl/grapes-van-ai-weiwei
[6] http://www.depont.nl/collectie/kunstenaars/meer-informatie/kunstenaar/weiwei/info/
[7] http://www.tate.org.uk/whats-on/tate-modern/exhibition/unilever-series-ai-weiwei-sunflower-seeds
maart 8, 2016
コメント