Article by Frank Gorissen Hoe maken we van het Ruhrgebied de veiligste stedelijke regio van Europa? Geen gemakkelijke taak, maar dit was toch de gestelde uitdaging in de ‘Summerschool veilig ontwerp Ruhrgebied’. Op 24, 25 en 26 februari heb ik deel mogen nemen aan dit evenement van initiator Netwerk Ontwerp Veilige Omgeving in samenwerking met het Kennislab voor Urbanisme. Gedurende deze drie intensieve dagen werden we overdag ondergedompeld in het Ruhrgebied en het belang van veiligheid in ons vakgebied, en ‘s nachts werd er aan nieuw Ruhrgebied gewerkt.
Wat speelt hier? Wie zijn de actoren? En vooral waarom is veiligheid zo een belangrijk thema in in deze regio? Om dat de begrijpen moet je eerst iets over de geschiedenis van dit gebied weten. De kolen- en staalindustrie heeft het Ruhrgebied sinds het midden van de negentiende eeuw gevormd. Na de kolencrisis (1957) en staalcrisis (1974) en bijbehorend massaal verlies van werkgelegenheid werden deze sectoren steeds kleiner. Andere sectoren, zoals chemie, groeide wel sterk door. Het Ruhrgebied telt maar liefst 450 seveso-locaties. Een seveso-locatie produceert, gebruikt of verwerkt gevaarlijke stoffen en moet om die reden voldoen aan striktere veiligheidseisen. Nederland, dat bijna 10 keer zo groot is, telt in verhouding slechts 400 seveso-locaties. Een andere belangrijke factor is dat door de polycentrische groei van het Ruhrgebied veel van deze locaties pal naast woonwijken liggen.
De oude mijnen hebben zich namelijk op de meest gunstige locaties ontwikkeld, waarna er om deze mijnen heen steden zijn gaan groeien. Deze hebben zich van oudsher richting de mijnen georiënteerd waardoor de samenhang tussen de steden niet altijd even sterk is en er een samensmelting van industrie en woningbouw ontstaan is.
De noodzaak van de vraag is dus duidelijk. Vanwege de grootte van het Ruhrgebied werd de vraag toegepast op de casus Chemiepark Marl. Een gebied van 6,5 hectare dat aan twee zijden grenst aan woonwijken van de plaats Marl. Een deel van deze wijken ligt in de directe risicozone om het chemiepark. Dit speelt echter niet alleen in Duitsland. Denk bijvoorbeeld aan ons eigen Chemelot en de Rotterdamse haven.
Chemiepark Marl (http://www.chemsite.de/chemsite/chemieparks-industriestandorte/chemiepark-marl/index.php)
De vierentwintig studenten en young professionals zijn vervolgens in zes projectteams met deze opdracht aan de slag gegaan. In een pressure cooker van een nacht zagen zes verschillende ideeën het levenslicht. Moet het gebied leeg worden geruimd? Welke vormen van landgebruik zijn verstandig om er te plaatsen? Hoe betalen we dit? Maar ook ‘overdrijven we niet met de veiligheidsrisico’s?’ waren een aantal vragen die in dit proces naar voren kwamen. De uiteindelijke ideeën werden gepitcht aan een Nederlands-Duitse jury bestaande uit Alet van ’t Eind (netwerk ontwerp veilige omgeving) Frank Bouman (Ministerie van I&M), Alex de Roos (Provincie Zuid Holland), Jan Polivka (TU Dortmund), Marc Schulten (SSR Dortmund) en Markus Schaffrath (Stadt Marl).
Het winnende team bedacht een grachtgordel die de woonwijken tegen vuur van een ontploffing beschermd en een recreatief-economische impuls geeft aan de regio. De andere ideeën waren een financieringsmodel voor de uitkoop van woningen, een verhoogde tuin als beschermingswand, een bewustwordingscampagne gecombineerd met bottom-up initiatieven, en twee verschillende ideeën om middels nieuwe stadscentra bewoners in de risicozone te stimuleren om te verhuizen. Klik hier voor een uitgebreider overzicht van de resultaten en bijbehorende eindproducten.
Summerschool veilig ontwerp Ruhrgebied (foto: Jan-Willem Wesselink)
Wat mij gedurende deze dagen duidelijk is geworden is dat het aspect veiligheid nog niet altijd de aandacht lijkt te krijgen die het verdient. Er gebeuren niet dagelijks ongelukken, maar rampen op de schaal van Enschede en Moerdijk liggen ook nog niet ver achter ons. Het veiligheidsvraagstuk geld echter niet alleen voor industriegebieden. Ook spoorlijnen waarover chemicaliën vervoerd worden, tankstations en gasleidingen zorgen voor de nodige risico’s. Een aantal simpele controles en het gebruik van ontwerpprincipes (zoals bijvoorbeeld ontwikkeld door Netwerk Ontwerp Veilige Omgeving) bij het originele plan kunnen veel problemen in de toekomst voorkomen. Industrie is nu eenmaal een belangrijke werkgever en bron van inkomsten die vaak te duur is om te verplaatsen. Een correcte inrichting van het grensgebied tussen industrie en andere vormen van landgebruik is dus van groot belang voor de veiligheid van alle betrokkenen.
maart 2, 2016