Article by Gerben Hartgerink.
Coordinaten 41.990517, -3.408511
Showdown: https://www.youtube.com/watch?v=J0BrdMi-oyc
Over filmlandschappen
Films zijn tegenwoordig een groot onderdeel van onze cultuur geworden. Naast haar invloed op de mensen hebben zij ook een zeer grote invloed op het landschap. Locaties waar succesvolle films zijn opgenomen zijn vaak populair onder toeristen. Zo is Nieuw Zeeland populairder geworden dankzij een trilogie van drie, drie uur durende natuurpropaganda films genaamd: the Lord of The Rings. Hierin is het prachtige landschap van Nieuw Zeeland een van de hoofdrolspelers van de film geworden. En zonder script is deze speler zo belangrijk geworden dat Nieuw Zeeland al gauw geassocieerd wordt met the Lord of the Rings trilogie. Eenzelfde proces vindt plaats in het Kroatische Dubrovnik bekend geworden door de scènes voor King’s Landing, de fictieve hoofdstad van het continent Westeros van HBO’s Game of Thrones die daar zijn opgenomen. Deze stad met haar eeuwenoude stadsmuur is UNESCO werelderfgoed, en zo maakt het filmlandschap van Game of Thrones deel uit van het erfgoed. Soms zijn de locaties in films niet te filmen met het bestaande materiaal, tegenwoordig worden landschappen vaak gecreëerd met de computer, maar traditionele filmmakers houden er nog steeds van om hun fantasie tot leven te wekken met het bouwen van een enorme filmset. Nu is de eerste vraag die we kunnen stellen bij filmlandschappen, moeten we ze bewaren of niet? Kan een filmlandschap erfgoed worden? Een van de meest herkenbare filmlandschappen is Sad Hill Cemetery uit de film: ‘the Good, the Bad and the Ugly’.
Afbeelding 1: uitkijk vanaf de heuvels op Sad Hill Cemetery
On Site
Tijdens BUITEX2016, een reis door het Noorden van Spanje, bezochten wij Sad Hill Cemetery, gelegen in de heuvels van Villanueva de Caroza, een gemeente in de Spaanse provincie Burgos. Een gemeente van toch ruim 25 inwoners. Deze plek midden in niemandsland was de filmlocatie van de beroemde shootout, die de climax vormt van de beroemde Western-film: ‘The Good, the Bad and the Ugly’. Deze begraafplaats in niemandsland is alleen via een zandweg bereikbaar. Op deze locatie heeft 50 jaren geleden de iconische shootout plaatsgevonden. De invloed van deze scène van slechts twintig minuten is tegenwoordig nog steeds te zien. Van de locatie zelf is nog een cirkelvormig patroon van struiken te herkennen vanaf de heuvels. Maar invloeden van deze tijdelijke landschapsmetamorfose gaan verder dan de locatie.
Pas als je dichterbij komt, merk je hoe enorm de cirkels zijn; het is ruim honderd meter vanaf de eerste rij struiken tot aan de cirkel in het midden. Moet je je voorstellen dat ieder struikje een houten graf is. Ruim 5000 houten graven zouden er aanwezig moeten zijn geweest in een cirkel van 300 meter in doorsnede op deze tijdelijke begraafplaats. Graven zijn neergezet als de tribunes van een theater om een rond podium. Deze graven zijn in twee dagen neergezet door 250 Spaanse soldaten en vervolgens weer weggehaald. Tegenwoordig, 50 jaar nadat de film is uitgekomen, is deze tijdelijke modificatie van het landschap nog steeds zichtbaar in de vorm van struiken die op de locaties van de graven gegroeid zijn. Hierdoor is het kenmerkende cirkelvormige patroon van de begraafplaats in het landschap bewaard gebleven en zal het patroon nog lang in de Spaanse heuvels gekerfd staan. Dat is geweldig om te zien! De filmmakers hebben dit rigoureuze project gerealiseerd voor een scène van slechts 20 minuten; dit toont liefde voor het vak.
De oude ‘begraafplaats’ was waarschijnlijk in vergetelheid geraakt als de films van Sergio Leone niet zo’n denderend succes waren. Met zijn Dolar Trilogy heeft Leone ongekend succes behaald, invloeden van zijn westerns ebben nog na in huidige westerns maar ook in andere films. Dankzij het succes van zijn voorgaande films kreeg Sergio Leone een hoger budget voor deze film; een bedrag van 1,3 miljoen dollar. Met dit geld is een project als Sad Hill Cemetery mogelijk gemaakt. Restanten van deze filmset zijn tegenwoordig nog zichtbaar in het landschap en geven zo een bijzondere nieuwe waarde aan het landschap. Enerzijds refereert zij naar de fictie, het verhaal van de film, anderzijds naar het opbouwen van de filmset, naar hoeveel filmmakers over hebben voor het creëren van de perfecte scène.
Sad Hill Cultural Asociacion
Afbeelding 2: Sad Hill Cultural Asociacion op locatie
Toen wij tijdens de BUITEX de heuvels afdaalden zagen wij silhouetten met cowboy hoeden in de weer op de begraafplaats. Toen we dichterbij kwamen (afbeelding 2) bleken er een aantal als Cowboy verkleedde Spanjaarden op hun knieën zaten te ploeteren om de houten graven terug te zetten. Deze cowboys waren onderdeel van de Sad Hill Cultural Asociacion.
Ter ere van het 50-jarig bestaan van de film was de Sad Hill Asociacion aanwezig op locatie om een aantal graven terug te zetten. Zo waren de graven van de unknown soldier en Arch Stanton in ere hersteld. Hiernaast waren er verscheidene graven aanwezig, zo was een houten graf gewijd Leoné zelf, maar ook aan Quentin Tarentino, een regisseur met name bekend van Pulp fiction, maar ook van geprezen moderne Spaghetti Westerns als Django Unchained en the Hateful Eight. Vele bekende acteurs, ook Clint Eastwood zelf kregen zo een eerbetoon in de vorm van een houten graf. Voor de overige graven die niet als grapje werden gebruikt, kon men betalen voor een naam op het graf ter bekostiging van het restauratieproject en bijbehorende festiviteiten. Wij hebben als groep ook een massagraf gekregen, een houten stok in de grond beschreven met BUITEX2016. Wij hebben deze echter in natura kunnen betalen door te poseren voor een foto, zoals te zien in afbeelding 3.
Afbeelding 3: BUITEX-groep op Locatie
Afbeelding 4: Ons graf
Naast de restauratie van het gebied organiseerde de associatie verscheidene evenementen ter ere van het vijftig jarig bestaan van de bekende Western, zoals rondleidingen door het gebied naar de meest karakteristieke locaties over wandelpaden in het gebied. Ook organiseerden ze lezingen over de invloed van het filmen op de mensen en de omgeving. Deze viering geeft een boost aan het toerisme in deze streek, waar weinig mensen wonen.
Scène en landschap
Waarom deze scène uit alle andere scènes? De film bouwt op naar dit moment, de hele film werkt naar dit landschap toe. Deze scène vormt de climax van de film, waarin het laatste duel plaats vindt tussen de drie hoofdpersonen: Blondie AKA The Good (Clint Eastwood), Angel Eyes AKA The Bad (Eli Wallach) en Tuco AKA The Ugly (Lee van Cleef), begeleid door de iconische muziek van Ennio Morricone. De drie cowboys zijn na een lange tocht op jacht naar een goudschat eindelijk bij hun doel aangekomen. Het goud ligt begraven in een van de graven. De drie moesten gedwongen samenwerken en het monsterverbond dat al gedoemd was te mislukken voordat het gevormd was, door de conflicterende belangen en karakters van de drie individuen. Nu ze er eindelijk zijn is de samenwerking voorbij. Oude vetes moeten uitgevochten worden, want de drie mannen zijn niet van plan het goud te delen.
SPOILER ALERT, Overigens het skelet dat Tuco vond in het verkeerde graf, was een echt skelet. Onze soldaat was een Spaanse vrouw die in haar testament had geschreven dat ze ook na haar dood verder wilde acteren. Haar script moet niet heel ingewikkeld zijn geweest. Het script van de overige acteurs was overigens ook niet erg uitgebreid. De personages zijn net zo stug als het landschap waarin ze zicht bevinden. Dit is een parallel die getrokken kan worden in de meeste Western films: die tussen personage en landschap. Beiden zijn ruig en eenzaam/verlaten. Ook Clint Eastwood is in deze film een man van weinig woorden.
Afbeelding 5: Ontwerp tekening Carlo Leva, via The Sad Hill Cultural Asociacion http://acsadhill.tumblr.com/
Sergio Leone’s keuze voor het filmen in Burgos kwam voort uit de gelijkenis met het landschap van New Mexico tijdens de Burgeroorlog. Carlo Simi is de persoon die verantwoordelijk was voor het ontwerp van de begraafplaats (zie afbeelding 5). In zijn ontwerp moest hij er rekening mee houden dat de surrealistisch grote begraafplaats midden in de woestijn zo realistisch mogelijk over zou komen, want het moet overkomen als een echte begraafplaats voor oorlogsslachtoffers. Dit is hem gelukt door variatie aan te brengen in de graven (afwisseling tussen rechtopstaande planken en kruizen). Ook groeit de beplanting door de graven heen, dit zorgt ervoor dat het zo natuurlijk mogelijk in het landschap past.
‘The Good, the Bad and the Ugly’ is een zeer populaire film geworden en wordt door velen als een van de beste films ooit beschouwd en heeft een grote invloed gehad op de filmgeschiedenis. Een invloed die nog steeds doorvloeit in moderne Westerns, zoals Tarrentino. De Sad Hill Cultural Ascociation beargumenteerd dat filmlandschappen zoals the Sad Hill Cemetery als erfgoed beschouwd moet worden. Daarom vinden zij dat deze net zoals ander historisch erfgoed bewaard zou moeten blijven (zie: https://asociacionculturalsadhillen.wordpress.com/).
In tegenstelling tot een foto kan een film het landschap in beweging weergeven. Filmlandschappen zijn landschappen waarin geluid en inwerking van de wind kunnen worden weergegeven. In zijn paper ‘On Landscape in Narrative Cinema’ beargumenteert Martin Lefebvre dat landschappen net als muziek zijn, namelijk het vrijste element van de film, het draagt bij aan de sfeer die de acteurs oproepen. Landschappen is in staat het om het beeld dat de filmmaker oproept te versterken. Het tegenovergestelde is ook mogelijk waardoor landschappen symbool worden voor een film of filmgenre. Zo worden landschappen in zuidwest Amerika zoals ‘Monument Valley’ veelal de associatie met Westerns op (Lefebvre, 2006), en daar hoeft geen cowboy op een steigerend paard voor aanwezig te zijn. Ook deze begraafplaats is gesitueerd in een typisch Western landschap (tegenwoordig ietwat te groen misschien).
Erfgoed?
Het interessante dilemma dat filmlandschap als erfgoed met zich meebrengt, is de vraag of de film niet hetgeen is dat zorgt voor vereeuwiging van het landschap of dat het gecreëerde landschap daadwerkelijk bewaard moet blijven. Vaak zijn de materialen waarmee de landschappen zijn gemaakt niet bedoeld om de tand des tijds te doorstaan. Zij behoren tot de categorie pop-up-landschappen en worden zo snel mogelijk opgebouwd, om vervolgens na het filmen weer weggehaald te worden. Sad Hill was oorspronkelijk weggehaald, de teruggezette graven zijn speciaal voor het 50 jarig jubileum van de film terug gezet. De landschappen hoeven in de meeste gevallen ook niet af te zijn, als ze van bepaalde camera standpunten maar af lijken. Sad Hill Cemetery, was echter wel volledig gerealiseerd, omdat de scène zich over de gehele begraafplaats af speelt. Er is dus een hele groep mensen bereid een niet meer bestaand filmlandschap in haar oude glorie te herstellen alsof het een historische plek is die het verdient om bewaard te blijven.
Het opnemen van een film kan een nieuwe waarde aan het landschap toekennen: de filmhistorische waarde. Deze waarde uit zich doordat mensen ook waarde hechten aan de filmlandschappen die geschapen zijn door populaire films en het nodig vinden deze te bewaren of zelfs in ere ter herstellen, dit laatste is het geval bij Sad Hill Cemetery. De Sad Hill Asociacion bewijst dat filmlandschappen het verdienen om bewaard te blijven. Films hebben tegenwoordig een grote invloed op onze cultuur, mede door de landschappen die deze films mogelijk maken. Hierom zouden filmsets als Sad Hill Cemetery als cultureel erfgoed beschouwd moeten worden en eventueel opgenomen worden in de lijst van UNESCO. Moet dit onder een nieuwe categorie vallen? Een categorie filmhistorisch erfgoed?
TO BE CONTINUED…
Afbeelding 6: Sergio Leone regisseert op Sad Hill, via the Edit room floor: http://theeditroomfloor.blogspot.nl/2013/06/rarely-seen-photos-from-good-bad-and.html
november 28, 2016