Column by Cor Simon.
De eerste maand in Mozambique was ik bezig met het verwerken van de opgelopen cultuurschokken. Mijn doel was om de overstromingsproblematiek en het landschap in een deel van de stad te inventariseren, maar landschapsarchitectuur in Afrika is toch wat anders dan in het Westen, met name de cultuur…
Toen ik vanuit het vliegtuigraampje naar beneden keek, zag het landschap er onwerkelijk uit. De bodem heeft een bloederig rode kleur (abiotische laag), de bomen lijken op paaltjes te staan met noten zo groot dat ik niet meer op straat durfde zonder bouwhelm (biotische laag) en een landgebruik waar geen patroon aan vast te knopen valt (occupatie laag). – Door je studie kun je niet meer normaal naar het landschap kijken, maar ga je vanuit die gelaagdheid kijken –
Als je uit het vliegtuig stapt blijkt niet alleen het landschap anders, maar is de hele cultuur niet met de westerse te vergelijken. Geesten komen hier wél voor en één auto kan plaats bieden aan 15 mensen. Zo eten ze met de handen maar vervoeren ze alle spullen op het hoofd. In het regenseizoen kan dat laatste nog wel van pas komen om de spullen droog te houden want dan staat het hele gebied onder water waar hier en daar nog moedig een huisje of paalvormige boom uitsteekt (palmbomen dus). De bewoners kunnen dan alleen nog hun huis bereiken per kano en zullen op tafel moeten slapen. Ondertussen mengt de overstroming zich met het toilet waarin malaria, cholera en andere ziekten hun kans schoon zien.
In een interview met een bewoner vroeg ik: “Wat zijn de ergste problemen hier?” Hij moest daar heel erg lang over nadenken en zei tenslotte: “We hebben geen problemen hier.” “Geen problemen?” vroeg ik, “en die overstromingen dan?” “O ja” zei hij, “die zijn wel lastig, maar dat hoort erbij.” Wat verderop in het interview vroeg ik: “Zijn er dan ook nog positieve dingen aan die overstroming?” “Ja,” zei hij, “het voordeel is dat de vissen zo naar binnen zwemmen voor het ontbijt.”
De vissen zwemmen gewoon het huis in voor de lunch.
Natuurlijk, de overstromingen zijn wel een groot probleem en het kan zelfs dodelijke gevolgen hebben. Toch viel het me op hoe gemakkelijk ze er mee omgingen en hoe goed de bewoners zich konden aanpassen. Iemand bouwde de vloer van zijn huis gewoon een meter hoger en een ander woonde tijdelijk bij zijn neefjes iets hogerop. Bovendien kun je uitstekend rijst verbouwen op overstromingsgebieden. Je kunt je dan ook afvragen of we met een Westers perspectief geen problemen aan het oplossen zijn die voor hen helemaal niet bestaan.
Afspraken maken is ook een ramp. Als je een afspraak maakt komen ze ten eerste niet opdagen, ten tweede weer niet en ten derde moet je maar met iemand anders een afspraak maken die weer dezelfde stappen onderneemt. Tenslotte kwam ik erachter dat je helemaal geen afspraak hoeft te maken, maar ze vaak onmiddellijk en ter plekke kunt interviewen.
Na mijn interview werd ik, als echte Nederlander, op de fiets aangehouden. Niet omdat ik geen fietsrijbewijs had (ja dat moet daar) en zonder licht door het donker reed, maar omdat ik een eenrichtingsweg was ingeslagen. Terwijl even verderop een man met een gebroken been midden op een kruispunt over het hoofd werd gezien. Mijn fiets werd gearresteerd die ik dan de volgende dag bij de gemeente tegen kosten kon terugkrijgen. Gelukkig kon ik de kosten ook aan hem betalen…
Door zo’n cultuurschok realiseer je je in een andere wereld te zijn. En dat is nuttig, omdat je er even bij stil wordt gezet dat men anders tegen problemen aankijkt. In de eerste instantie zou je misschien de mensen (tevergeefs) willen wegjagen of het complete gebied draineren. Maar wat dacht je van bomen als waterbuffer, retentiebekken met vissen erin, waterfietsen als vervoermiddel of tijdelijk recreatief wonen? Kijk, dat zijn toch ideeën die je zonder cultuurschok niet zou bedenken. Mooi.
november 14, 2014