Article by Wies Sanders.
Er wordt geklaagd over het gebrek aan visionaire toekomstbeelden in Neerlands ruimtelijk beleid. Onder leiding van Maarten Hajer is er zelfs een crisis in de verbeelding uitgeroepen, basis voor een heuse prijsvraag voor de beste utopische en dystopische verbeeldingen van een post-fossiele toekomst.[1]
Verbazingwekkend genoeg wordt er dan niet simpelweg gekeken naar films, TV en games, waar aan de lopende band inspirerende toekomstbeelden worden geschetst. In die media zijn immers de beste animators en storytellers aan de slag en, ook best fijn, die werken met de beste budgetten. Inception [2] werd gemaakt voor $ 160 miljoen en bracht $ 823 miljoen op. Maar nee, we modderen liever door met een schamele € 10.000 voor een prijswinnaar uit de eigen gelederen die daarvoor de nieuwe wereld moet schetsen. Zo wordt het nooit wat, natuurlijk.
Hier een pleidooi voor meer fantasy in de stadplanning, maar ook andersom: meer stadsplanning in de fantasy films.
In veel fantastische films worden er immers werelden van nul opgebouwd. Van Star Trek tot The Hunger Games, het zijn imaginary empires[3] die in de fysieke wereld niet te vinden zijn. Maar met films, boeken, strips, games, gadgets wordt een geloofwaardige en aantrekkelijke omgeving samengesteld. Zo goed zelfs, dat velen er dagenlang in kunnen verblijven alsof het hun enige relevante wereld is.
Rondom een imaginary empire ontstaan vaak communities; niet alleen van kritiekloze fans, maar ook van betrokkenen die de makers voorzien van de nodige feedback om de imaginaire wereld te verbeteren. De stadsontwikkelaar, landschapsarchitect of architect zou er een logisch onderdeel van moeten zijn. Want de relatie tussen de verbeelding van omgevingen in fantastische films en in de ruimtelijke ordening is niet zo heel ver te zoeken. Beide vakmensen bouwen werelden, beiden vertellen verhalen, beiden proberen voor korte of langere tijd mensen overtuigend te betoveren. Er wordt in virtual empires vaak gekozen voor extreme bouwstijlen waar Albert Speer, Norman Foster of Rob Krier nog een puntje aan kan zuigen. Adembenemende beelden van steden op rotsen, zwevende gebouwen en overwoekerde wegen, maar mag de pre-of post-apocalyptische stad misschien wat gelaagder en uitdagender? Zodat we voorbij de brave Disney sprookjes misschien een glimp kunnen opvangen van een interessante toekomst?
De beïnvloeding van stedenbouw op film kan andersom ook worden ingezet. Want de stadsontwikkelaar is zelf wat angstig om voorbij de realiseerbare stad te schetsen; geld, zwaartekracht, bouwtijd en politiek, het zijn nu eenmaal reële krachten waar letterlijk geen ruimte is voor fantastische beelden. Maar de verhalende kwaliteiten van filmproducties met onderliggende scenario’s en state of the art CGI-animaties kunnen toch wel enige inbreng hebben? Je ziet al een prima voorbeeld bij het werk van Onzichtbaar Nederland (VPRO, NL 2017)[4], waar CGI en datavisualisaties over een sterk historisch verhaal van Nederland wordt gelegd. Of in het werk van het Londonse bureau Factory Fifteen, dat stadsplannen maakt samen met stedenbouwkundigen, regisseurs, scenarioschrijvers en animators, resulterend in wervelende films. De wisselwerking tussen de beide vakgebieden doet hier enorm veel goed.
Maar dan? Stel dat we gezamenlijk een visueel toekomstbeeld kunnen maken waar zowel ruimtelijk planners als game / filmliefhebbers bij watertanden, welk toekomstscenario maken we dan?
Is dat een scenario als in de film Her van Spike Jonze (VS 2013), een utopisch beeld van de ‘not so distant future’? Her is een liefdesverhaal over boy meets operating system en het is bepaald geen geeky cyberpunk science fictionfilm à la Blade Runner (Ridley Scott, VS 1982) waar het altijd nacht is en regenachtig. Her speelt zich af in een stad waar de zon altijd schijnt. Tegen de prachtige skyline – aangedikt met een flink aantal gephotoshopte Shanghai-torens -, zijn mensen rijk en gelukkig en computers maken hun leven comfortabel. De stad heeft een metrostelsel van hoge snelheidstreinen die tot op het strand en in de bergen rijden, overal zijn verhoogde voetpaden van Shanghai en voor het station is het Himalayas Center van Arata Isozaki treffend ge’cast’. Er is geen auto te bekennen en de openbare ruimte ziet er brandschoon uit. En iedereen is blank, gezond, gelukkig en tussen de 30 en 40 jaar oud. De wereld van Her lijkt een private stad voor de urbane espressodrinkers, een soort Google campus in het kwadraat. Waar al die energie en grondstoffen vandaan komen om dit leven mogelijk te maken en waar al die ‘andere’ mensen zich bevinden, doet er in deze wereld blijkbaar niet toe.
Her: interieur bar
Her: 3D- videogaming in zijn huiskamer
Een totaal andere science fictionfilm, Elysium (Neill Blomkamp, VS/2013) vult die toekomstige wereld van Her goed aan. De hele aarde is in Elysium één grote uitgebuite derde wereld met bijbehorende sweatshops en fabrieken. De locatie waar de film is opgenomen is passend: rond een grote afvalberg van Mexico City. De relatie tussen mens en computer is daar bepaald niet aangenaam en de steden zijn verstoken van basale zorg, veiligheid of rechtvaardigheid, laat staan comfort. De rijken hebben zich afgezonderd in het ruimtestation Elysium, een kruising tussen een comfortabel buitenwijkje en een hightech campus. Daar is uiteraard wel de nodige zorg, veiligheid en respect. Wat al die rijke mensen op het vredige ruimtestation doen doet er voor het verhaal niet toe. Daarvoor moet je dus de film Her bekijken.
Elysium: het ruimtestation
Elysium: de rest van de aarde
Kijk naar beide films (de volgorde maakt niet uit, en je ziet de complete en complexe opgaven waar we voor staan. De keuze is echter helder: kies je voor een eenzaam leven in je bubble op een comfortabel ruimteschip (lees: een deel van de aarde) of ga je vechten voor je leven om de Mexicaanse vuilnisbelt (lees: de rest van de aarde) op te ruimen?
Referenties [1] Postfossil city: http://postfossil.city/en#finalisten [2] https://en.wikipedia.org/wiki/Inception
[3] De term komt uit Dan Hassler-Forest’s boek ‘science, science fiction and politics, Transmedia World-Building Beyond Capitalism’. https://www.amazon.com/Science-Fiction-Fantasy-Politics-World-Building/dp/1783484934
[4] https://www.vpro.nl/programmas/onzichtbaar-nederland.html
Dit artikel is een samenvoeging van twee artikelen die eerder verschenen in A10 Magazine for European Architecture.
Van 12 tot 22 april vindt het Imagine filmfestival plaats in Eye Amsterdam.
Van 4 tot 8 oktober vindt het Architectuur Filmfestival plaats in LantarenVenster Rotterdam.
april 29, 2017
תגובות